Naim A. Güleryüz – Araştırmacı-Yazar
Etz ha-Hayim Sinagogu Ortaköy Muallim Naci Caddesi üzerinde bulunmaktadır. “Hayat Ağacı” anlamına gelen bu isme Bizans ve Osmanlı’da birçok sinagogda rastlanır. Ortaköy’de eski zamanlardan beri muhtemelen aynı adı taşıyan bir sinagogun mevcut olduğu bilinmektedir. Tamirine izin veren 1707 tarihli bir fermandan sinagogun 1703 yılında bir yangın felaketi geçirip büyük hasar gördüğü anlaşılmaktadır. Sinagogun 1813’de tekrar bir yangın sonucu kullanılamayacak duruma gelmesi üzerine Ortaköy’de oturan “Yahudi taifesinin” Ortaköy Zincirlikuyu civarında bulunan sinavi’nin tamiri için istediği izin Rebiulevvel 1241 (12 Kasım 1825) tarihli fermanla verildi ve sinagogun tamir giderleri Kamondo Ailesi tarafından üstlendi. 1903’de esaslı bir tamir sırasında tavan yaldızla kaplandı. İki katlı kubbesiz ahşap binanın on penceresi ve iki giriş kapısı mevcuttu. İki sütunlu, alınlıklı ve kemerli giriş kapısı 1915 yılında yaptırılmıştı.
1 Ekim 1941 Kipur* gecesi sinagogun yağ deposu olarak da kullanılan ölü yıkama bölümünde bir kandilin devrilmesiyle başlayan yangın sonucu tamamen yanan sinagogdan geriye yalnızca, 1825’de Kamondo Ailesi tarafından yaptırılan ve halen korunan Ehal* kalmıştır. Bu arada yöre halkının üstün gayretiyle Sefer Tora’lar* ve bazı eşyalar yangından kurtarılabilmiştir. Etz ha-Hayim Sinagogu bahçesinde, ayrıca günlük ibadetin icra edildiği üç de midraş* mevcuttu. Günümüz sinagog binası bunlardan ikisinin, Tulumbacılar-Tenekeciler Loncası’na ait Midraş Haverim ile Midraş Teilim’in birleştirilmesiyle elde edilmiştir
Halen sinagog bahçesinde bulunan ve ibadetin Aşkenaz ritinde icra edildiği midraş’ın* girişinde ünlü din adamı Naftali ben Isaac ha-Kohen Katz’a ithaf edilmiş bir plaket mevcuttur.
1994 yılında iç düzenlemesi yenilenen Ortaköy Sinagogu 20 Mart 1994 Pazar günü Minha* duasıyla ibadete açıldı.
1941 yangınından kurtulan Ehal’in* etrafı modern bir ağırlama salonu ve bayram günlerinde artan yer talebini kısmen karşılamak üzere midraş* olarak kullanılacak şekilde düzenlenerek 31 Mart 1996 Pazar günü hizmete girdi.
Etz ha-Hayim Sinagogu Anıtlar Kurulu’nun 27 Kasım 1960 tarih ve 1443 sayılı kararı ile korunması gereken eser olarak tescil edilmiştir.
