*** map scales: around 1/1.750.000 

Türkiye coğrafi konumu, jeomorfolojik yapısı, toprak özellikleri ve iklim koşulları bakımından çok eşitlilik gösterdiğinden bitki toplumları ve buna bağlı olarak da bitki türleri çok kısa aralıklarla değişim gösterebilmektedir. 10.000 civarında doğal olarak yetişen bitki türü zenginliği ile Türkiye dünyanın sayılı coğrafi köşelerinden birini oluşturmaktadır.

Türkiye’de çağdaş yaşamın bir parçası olarak kabul edilen kentlerin başında İstanbul yer almaktadır ve oldukça fazla göç almaktadır. Bu göçlerden en büyük zararı da biyolojik çeşitlilik görmektedir.

Istanbul, nesilleri küresel ölçekte veya Avrupa ölçeğinde tehlikede kabul edilen çok sayıda bitkiye de yaşam alanı sağlamaktadır. İstanbul içinde 7 adet Önemli Bitki Alanı ayrılmıştır. Doğal olarak yetişen bitkilerden 270 tanesi, Türkiye’nin Tehlike Altındaki Nadir ve Endemik Bitkileri Listesi’nde bulunmaktadır ve bu bitkilerden 40 kadarının dünya üzerindeki en zengin popülasyonları İstanbul’dadır. UNESCO’nun İnsan ve Biyosfer Programı (Man and the Biosphere Programme-MAB) kapsamında Kentsel Biyosfer Rezervi olarak da değerlendirilen Ömerli havzasında olduğu gibi, Istanbul’un bu doğal alanlarının çoğunluğu bir yandan sahip oldukları bitki çeşitliliğiyle dikkati çekmekte, bir yandan da plansız kentleşme baskısını üzerinde hissetmektedir.

İstanbul’un iklim, toprak ve jeomorfolojik özellikler gibi yetişme şartlarının olanak verdiği doğal bitki formasyonu ormandır. Ancak yerleşme tarihinin çok gerilere gitmesi, kentleşme, sanayi ve tarımsal faaliyetler günümüze kadar bu ormanların büyük değişime uğramasına yol açmıştır.

İstanbul, 2500 civarında çiçekli bitki ve eğreltiye ev sahipliği yapmaktadır. Yüzölçümü bakımından Istanbul’un yaklaşık 8 katı büyüklüğünde olan Hollanda’da 1600, 47 katı büyüklüğünde olan Ingiltere’de 1850 bitki taksonu yer almaktadır. Yine Istanbul’dan yaklaşık 60 kat daha geniş alana yayılan Polonya’da bulunan bitki taksonu sayısı, Istanbul’daki bitkilerin sayısı ile (Polonya’da 2450, Istanbul’da 2500 bitki taksonu vardır) hemen hemen aynıdır.

(BURAYA Map_plantDiversity.jpg tablosu gelecek)

İstanbul’un florasında yer alan bitkilerden 40’ı Türkiye için, 23 tanesi ise Istanbul ve yakın çevresine endemiktir (ÖZHATAY & KESKĠN, 2007).

Türkiye’de 122 Önemli Bitki Alanı (ÖBA) saptanmıştır (ÖZHATAY, BYFIELD & ATAY, 2005). “Önemli Bitki Alanı” florası bakımından olağanüstü zengin ve/veya nadir, nesli tehlike altında ve/veya endemik bitki türlerinin çok zengin popülasyonlarını içeren ve/veya çok değerli bitki örtüsü barındıran doğal veya yarı doğal bir alan olarak tanımlanmaktadır. Türkiye’nin ÖBA’larından 7 tanesi Istanbul il sınırları içinde bulunmaktadır. Bu ÖBA’lar Terkos-Kasatura kıyıları, Ağaçlı kumulları, Kilyos kumulları, Batı Istanbul meraları, Kuzey Boğaziçi, Sahilköy-Şile kıyıları ve Ömerli havzası olarak adlandırılmıştır. Bunların hepsinin ortak özelliği nesli tehlike altında olan çok sayıda bitkiye sahip olmalarıdır.

Türkiye’nin olağanüstü zengin florası içinde İstanbul doğal bitki çeşitliliği bakımından çok önemli bir ildir.

İstanbul 5510 kilometrekarelik bir alan üzerinde yaklaşık 2500 doğal bitki çeşidine ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye’nin floristik zenginliği bir kıta ile, İstanbul’un zenginliği de ülkeler ile kıyaslanabilecek zenginliktedir.

İstanbul’un florasının zenginliği bulunduğu coğrafik konum ( kıtalar ve denizler arasında yer alması) jeolojik yapısı, topoğrafyası ve iklimine bağlıdır.

İstanbul’un olağanüstü zengin bir habitat çeşitliliğine ev sahipliği yapar; kalkerli meralar, kıyı kumulları, sulak alanlar, fundalıklar, kayın -meşe – gürgen ormanları, meşe baltalık ormanları ve turbalıklar vb. Örneğin İstanbul, Türkiye’nin ve Doğu Avrupa’nın en zengin fundalıklarına sahiptir.

Doğal Hayatı Koruma Derneği (DHKD), İstanbul Üniveristesi Eczacılık Fakültesi ile işbirliği içinde İstanbul’un olağanüstü zengin doğal alanlarının öneminin farkına varılması ve koruma altına alınması amacıyla çalışmalar yürütülmüştür. Bu alanları tanıtan broşür, poster ve kitaplar yayınlanmıştır.

İSTANBUL’UN ZENGİN BİTKİ ÖRTÜSÜ

Prof. Dr. Neriman ÖZHATAY
İstanbul Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Farmasötik Botanik A.B.D.,

İstanbul toprak çeşitliliği, iki deniz ve iki kıta arasındaki coğrafi konumu (Karadeniz kıyılarından nemli ve soğuk iklim ile Marmara Denizi’nin daha sıcak Akdeniz ikliminin etkisi altında), topografyası ve yüzyıllara dayanan geleneksel arazi kullanımı nedeniyle olağanüstü bir biyoçeşitlilik içerir. İstanbul yaklaşık 511.000 ha alan üzerinde yaklaşık 2500 bitkiye ev sahipliği yapmaktadır. Bitki türlerinin sayısı ve habitat çeşitliliği bakımından İstanbul, Hollanda ve İngiltere’den çok daha zengindir.

Bir şehrin, bölgenin ya da bir ülkenin bitki örtüsünün değerlendirilmesinde barındırdığı endemik bitki sayısı çok önemli bir kriterdir. İstanbul’da doğal olarak yetişen bitkilerden 39’u endemiktir, yani dünyanın başka hiçbir yerinde doğal olarak yetişmez. Bunlardan 18’i yalnızca İstanbul il sınırları içinde yetişir, 21’i ise nispeten daha geniş bir dağılım gösterir.

İstanbul’da doğal olarak yetişen bitkilerden 18’i, Türkiye’nin taraf olduğu BernSözleşmesi gereği korumakla yükümlü olduğu bitkilerdir.

İstanbul il sınırları içinde yaklaşık 250 nesli tehlike altında bitki türü tespit edilmiştir. Başka bir deyişle İstanbul florasının 1/10’u yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunmaktadır.

İSTANBUL’UN ÖNEMLİ BİTKİ ALANLARI:

ÖNEMLİ BİTKİ ALANI: Nadir, tehlike altında ve/veya endemik bitki türlerinin çok zengin popülasyonlarını barındıran ve/veya botanik açıdan olağanüstü zengin ve/veya çok değerli bitki örtüsü içeren doğal yada yarı doğal alanlardır diye tanımlanır.

Doğal Hayatı Koruma Derneği (DHKD) ve İstanbul Üniveristesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Botanik Anabilim Dalında yapılan floristik çalışmalara dayanarak İstanbul il sınırları içinde 7 önemli bitki alanı belirlenmiştir.

1- TERKOS-KASATURA KIYILARI

Bu alan Trakya’nın kuzey tepeleri boyunca uzanan ve denize doğru inen baltalık ormanları, fundalıkları , meraları,sulak alanları ve kumullarıyla bir mozaik oluşturur.Alanda 13 endemik bitki türü, 73 tehlike altındaki takson, Bern Anlaşması Ek listede yer alan 10 tür ile İstanbul’un en önemli alanlarından biridir.

2- AĞAÇLI KUMULLARI

Karadeniz kıyılarında yaklaşık 60 km2’lik doğal alan olan kumullar da uluslar arası öneme sahip kum incisi, kumul çiviotu ve Boğaziçi keteninin en önemli popülasyonları yaşar.

3- KİLYOS KUMULLARI

Karadeniz kıyılarındaki en zengin ikinci kıyı kumulu olan Kilyos kumullarında Kilyos peygamber çiçeği ve Kilyos moru bulunmaktadır.

4- BATI İSTANBUL MERALARI

Bu alan İstanbul’un hemen batısındaki tepeler üzerinde yer alır ve alanda bulunan 5 bitki türü Bern Sözleşmesi Ek Liste 1’de yer alır.

5- KUZEY BOĞAZİÇİ

Bu alan da Boğazın üst kısımları, Bahçeşehir küresi, Yarımburgaz hardalı ve Yonca gibi tehlike altındaki türlerin önemli popülasyonlarını barındırır.Boğaziçi, göçmen leylek, şahin ve kartallara uçuş yolu olması açısından da son derece önemlidir.

6- SAHİLKÖY-ŞİLE

Alan ormanlarla kaplı kıyı şeridi, kilometrelerce uzanan kumsalı ve zengin bitki örtüsüne sahip kıyı kumullarıyla önemlidir. Sahil asperulası, Sahil sarmaşığı, Kum incisi ve Sahil sığırkuyruğu türlerinin uluslar arası öneme sahip popülasyonları barındırır.

7- ÖMERLİ HAVZASI

Ömerli Barajı Su Toıplama Havzası ve güneyindeki tepeler bulunmaz değerdeki nadir türlere sahip olan ayrıcalıklı bir alandır.

Ayrıca yapılan araştırmalar sonucunda İstanbul’da 4 Önemli Kuş Alanı (ÖKA) belirlenmiştir.

İstanbul ormanlarının önemi yalnızca floristik (bitkisel) özelliği ile sınırlı değildir, yaban hayatıyla da ilgi çekicidir.

Bugün bütün tehditlere rağmen geyik, karaca, yaban kedisi, tilki, çakal, yaban domuzu, susamuru, porsuk ve çok az sayıda kurt, şehrin ormanlarında yaşamayı sürdürmektedir.

Yapılan araştırmalar sonucunda son yıllarda boğaz suyunda artan kirlilikle bağlantılı olarak boğaz ekosisteminde görülen balık çeşitleri büyük ölçüde yok olmuştur.

70’ li yılların sonlarında İstanbul Boğazı’nda yaşayan balık türü 60 iken günümüzde bu sayı 20’ye kadar düşmüştür.

İstanbul Boğazında canlı çeşitliliği bakımından tehlike altında olan ve korunması gereken toplam 33 deniz bitkisi ve hayvanı bulunmaktadır.

İstanbul’un bitki coğrafyası bakımından asli bitki formasyonu tipi ormandır.

Bu asli orman tipinin örneklerini Boğaz’ın her iki yakasında da halen doğal olarak görmek mümkündür.

Anadolu yakasındaki Alemdağ Ormanları ve Avrupa yakasındaki Belgrad Ormanları nemli karakterdeki yapraklı karışık ormanlardır.

Bu ormanlara özellikle üç meşe türü hakimdir.
• Saplı meşe,
• Sapsız meşe
• Macar meşesi geniş yayılış alanı bulur.

İstanbul’un iç kesimlerinde yoğun ormanlık alanlarla karşılaşılırken kıyıya ve yerleşim yerlerine yakın noktalarda bozulmuş orman ve yalancı maki oluşumları görülür.

Boğaziçi’nde en yaygın ağaç türleri; Kestane, Meşe, Karaağaç,Ihlamur,Akasya,Dışbudak